‘Fuck context’ – door deze twee woorden kreeg Rem Koolhaas’ Office for Metropolitan Architecture (OMA) de reputatie van een architectenbureau dat bij het ontwerpen van gebouwen de context negeert. Het gaat hier om een hardnekkig misverstand dat, grappig genoeg, ontstond toen de woorden ‘f*ck context’ door critici uit hun context werden gehaald en een eigen leven gingen leiden.
Koolhaas schreef de veronderstelde leus van OMA in ‘Bigness or the Problem of Large’, een beschouwing over supergrote gebouwen uit 1995. Hierin is ‘f*ck context’ niet een strijdkreet maar een observatie. Kolossale gebouwen maken geen deel uit van het ‘stedelijk weefsel’, stelde Koolhaas vast in ‘Bigness’, hun subtekst is ‘f*ck context’. Oftewel: bij kolossale gebouwen speelt de context geen rol, een waarneming waarin Koolhaas groot gelijk had.
Dat OMA wel degelijk met de context rekening houdt – als het bureau geen gebouw als De Rotterdam bouwt, het grootste ‘multifunctionele gebouw van de Benelux’ in Rotterdam – blijkt uit het recent opgeleverde kantoorgebouw Apollolaan 171 in Amsterdam. Dit door OMA-architect David Gianotten ontworpen gebouw verdient zelfs de kwalificatie hypercontextueel. Het bruin-beige bedrijfsverzamelgebouw in het hart van Berlages Plan Zuid, dat goud oplicht als het wordt beschenen door de zon, heeft twee verschillende kanten die niettemin beide aansluiten op de architectuur in de directe omgeving.
OMA’s Apollolaan 171 is in de plaats gekomen van een bankgebouw uit 1991, ontworpen door Wim Quist. Dit was een onvervalste ‘kist van Quist’. Omdat de eerste gebruiker, de J.P. Morgan Bank, een grote, veilige kluis nodig had, bouwde Quist een ongenaakbare vesting, met drie gesloten bouwdelen van grauwe bakstenen op de hoek Apollolaan/Michelangelo-straat. Toen het pand zijn functie als bank verloor, leefde het verder als een gewoon maar zwaar en nors ogend kantoorgebouw. Wegens het onaantrekkelijke karakter gaf de eigenaar, de Kroonenberg Groep, OMA enkele jaren geleden de opdracht om een nieuw kantoorgebouw met stalen skelet op de betonnen kelderbak van het oude te bouwen.
Aangezien Apollolaan 171 in het hart staat van Berlages Plan Zuid, dat de status van ‘beschermd stadsgezicht’ heeft, moest het nieuwe gebouw van gemeentewege dezelfde contouren krijgen als het oude. Dit is OMA meer dan gelukt. Niet alleen past het nieuwe kantoorgebouw in de oude ‘envelop’ van de kist van Quist, maar ook heeft het een groter vloeroppervlak dan zijn voorganger. Bovendien is Apollolaan 171 een open en transparant gebouw geworden dat niettemin past in de omgeving.
Kantoordozen
Met hun glazen gevels, al dan niet voorzien van verticale metalen lamellen, sluiten de bouwdelen op de noord- en oostkant aan op het laat-modernistische Hilton Hotel van Hugh Maaskant uit 1962 en de structuralistische schoolgebouwen van Herman Hertzberger uit 1983 aan de overkant van de Apollolaan. Om te voorkomen dat de twee vleugels het zoveelste saaie glazen kantoorgebouw zouden vormen, heeft Gianotten van de hoek een mooie ‘kubistische’ compositie gemaakt die het midden houdt tussen 21ste-eeuwse pixelarchitectuur en het werk van Willem Dudok, de architect van het beroemde Hilversumse Raadhuis.
De achterkant van Apollolaan 171, gelegen aan de Titiaanstraat, heeft een ander karakter. Hier zijn de getrapt opeengestapelde kantoordozen grotendeels bekleed met zogenaamde ‘bisschopsmutsen’, puntvormige beige-bruine bakstenen. Tezamen met de smalle verticale vensters geven de bisschopsmutsen het gebouw een meer traditionalistisch aanzien dat past bij de bakstenen woningblokken uit het interbellum die er tegenover liggen.
‘No money no details’ was ooit het verweer van de jonge Koolhaas op het verwijt van critici dat de eerste gebouwen van OMA, zoals de Kunsthal in Rotterdam uit 1991, slecht gedetailleerd waren. Het bouwbudget van Apollolaan 171 is niet bekend, maar te oordelen naar de details, is dit niet laag geweest. Zo is de ingang duidelijk gemarkeerd door een monumentale omlijsting van donkergroen Italiaans marmer. Ook enkele wanden in de ruim bemeten ontvangsthal zijn van onder tot boven bekleed met marmer. Het rechthoekige trappenhuis met brede trappen met flinterdunne, minimalistische metalen balustrades heeft, zeker voor een kantoorgebouw, een ongekende allure.
Ook buiten overtreft Apollolaan 171 het doorsnee kantoorgebouw verre. Veel hedendaagse kantoorgebouwen staan, met hun glazen puien tot het plaveisel, lelijk en armoedig op de grond. Maar de glazen delen van Apollolaan 171 worden omgeven door lange metalen plantenbakken die verhoogde perkjes vormen. Zo lijkt het alsof de nieuwbouw, als een klassieke tempel, een basem*nt heeft.
In het perkje bij de ingang is een groot bronzen beeld van H.P. Berlage geplaatst, gemaakt door de Franse kunstenaar Xavier Veilhan. Ook The more of you the more I love you, een kunstwerk met deze tekst in neonletters van Tracy Emin heeft een plaats gekregen in Apollolaan 171. Emins installatie uit 2016 sierde de gesloten gevel van de kist van Quist in de laatste jaren van zijn bestaan, het gebouw dat dertig jaar lang het hart van Plan Zuid ontsierde en nu is vervangen door een gebouw dat zich kan meten met het Hilton Hotel en Hertzbergers scholen.
Een versie vandit artikelverscheen ook inde krantvan 9 februari 2024.
